top of page

ROMANYA

Yazar: Yusuf Mert ÜSTÜN

Editör: Muhammet ALAN

Yayımlanma Tarihi: ??.01.2020

Kısa Romanya Coğrafyası

​

Romanya; Avrupa’nın güneydoÄŸusunda, 45° Kuzey paraleli ile 25° DoÄŸu meridyeninin kesiÅŸim noktasında yer alan bir devlettir. KomÅŸuları; güneyde Bulgaristan, güneybatıda Sırbistan, batıda Macaristan, kuzeyde Ukrayna ve kuzeydoÄŸuda Moldova’dır. Karadeniz’in batısında yaklaşık 238.000 km² bir alan kaplayan ülke, yaklaşık 19 milyonluk bir nüfusa sahiptir. Alan ve nüfus bakımından orta boyutlu bir ülke olup NATO ve Avrupa BirliÄŸi gibi önemli organizasyonlara üyedir.

​

Orta boyutlu bir ülke olmasına karşın Romanya çeÅŸitli yüzey ÅŸekillerine sahip bir ülkedir. Ülkenin en alçak noktası olan Tuna deltası, Dobruca’nın kuzeyinde konumlanmaktadır. Tuna deltası, pek çok bataklıkların bulunduÄŸu ve Tuna nehrinin kollara ayrılarak Karadeniz’e döküldüÄŸü bir mevkidir. Batı ve Kuzey istikametlerine doÄŸru ilerledikçe Prut ve Tuna kenarlarından Karpatların eteklerine kadar uzanan geniÅŸ ovalarla karşılaşılır. Bu geniÅŸ düzlükler Karpatlar’dan kaynağını alan pek çok irili-ufaklı akarsu tarafından sulanmaktadır. Ülkenin omurgasını oluÅŸturan ve bir yay gibi ülke içinde uzanan Karpat DaÄŸları ise Romanya’nın en yüksek kesimidir. Ülkenin iç kesimi ile Eflak’ı birbirinden ayıran Güney Karpatlar / Karpat Alpleri ülkenin en yüksek zirvesi olan Moldaveanu’ya ev sahipliÄŸi yapar. Yay ÅŸeklinde uzanan Karpatların iç kesiminde ise Transilvanya Platosu /  PodiÅŸul Transilvaniei bulunur.

Çapa 1
Romanya Ä°dari.png

Romanya; kışın kuzeyli soÄŸuk rüzgârların, yazın ise Atlantik kökenli batılı ılıman rüzgârların etkisinde kalan, ılıman nemli karasal bir iklime sahiptir. Ancak ülkenin sahip olduÄŸu çeÅŸitli topografik özelliklerden dolayı iklimsel özellikler farklılıklar göstermektedir. Sıcaklıklar alçak kesimlerden yükseÄŸe çıkıldıkça ve güneydoÄŸudan kuzeybatı yönüne ilerledikçe kabaca düÅŸmektedir. Ayrıca kıyı kesimde Karadeniz’den kaynaklanan ılımanlaÅŸtırıcı bir etki dar bir alanda gözlemlenmektedir. Bölgesel olarak incelediÄŸimizde; Krayova, BükreÅŸ ve CălăraÅŸi ÅŸehirlerinin bulunduÄŸu, Tuna ovası boyunca yer alan Eflak’ta, karasal iklim hâkimdir, kışlar soÄŸuk geçerken yazlar Romanya’nın geri kalanına göre daha sıcak geçmektedir. ÖrneÄŸin kışı karlı geçen ve don olaylarının göründüÄŸü BükreÅŸ’te sıcaklıklar -15 °C civarına kadar düÅŸebilir. ÖÄŸleden sonra gök gürültülü fırtınaların görüldüÄŸü yaz mevsiminde ise sıcaklıklar 35 °C’ye kadar çıkabilir. Bu bölgede yağışlar en çok Mayıs-Haziran arası görülür ve saÄŸanak ÅŸeklinde yaÄŸar, BükreÅŸ’te ortalama yıllık yağış 595 mm’dir. Karadeniz kenarında uzanan Dobruca’da iklim iç kesimlere göre daha ılımandır ancak kışlar burada da soÄŸuk geçmektedir. Kıyıdaki en büyük ÅŸehir olan Könstence’de Ocak ayı ortalama sıcaklıkları 1.5 °C’yken Temmuzda 23 °C’ye kadar çıkar, yağışlar ise yıl boyunca toplam 385 mm’den ibaret olup oldukça düÅŸüktür. Karpatların batısında kalan Transilvanya platosunda ise yüksekliÄŸe baÄŸlı olarak Eflak’a nazaran daha soÄŸuk bir iklim görülür. Transilvanya önemli ÅŸehirlerinden olan Cluj-Napoca / KaloÅŸvar’da ortalama yağış yıllık 595 mm olup, Eflak’a benzer ÅŸekilde en yağışlı mevsim Mayıs-Haziran arasıdır. Karpatlar yüksekliÄŸe baÄŸlı olarak ülkenin en soÄŸuk kesimidir, ancak nemlilik ve yağış bu bölgede artmaktadır.

​

Eflak ve BoÄŸdan’ı kaplayan ovalar bozkırdır ve nemli kısımlarda uzun, daha kurak kesimlerde kısa olmak üzere otlaklardan oluÅŸan bir vejetasyona sahiptir. Karpatlar ise alçak kısımlar yaprak döken, yüksek kesimler kozalaklı olmak üzere aÄŸaçlarla kaplıdır. DaÄŸların zirveleri ise Alpin çayırları ile kaplıdır. Kara daÄŸkeçileri, Karpat geyikleri, kurtlar, yabani tavÅŸanları, sansar, bozayılar, vaÅŸaklar, yaban domuzları ve tilkiler Karpatlar’da yaÅŸar.

​

Çevresel bakımından deÄŸerlendirildiÄŸinde Romanya’nın kimi kısımları Avrupa ortalamasına kıyasla daha sorunludur. Özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında çok hızlı bir biçimde endüstriyelleÅŸen ÅŸehirler, hava kirliliÄŸi etkisinde kalmıştır. Öyle ki 1992 yılında Romanya dünya çapında en çok endüstriyel hava kirliliÄŸine sahip 28. ülkesi konumundaydı.

Çapa 2

Kısa Romanya Tarihi

​

Günümüz Romanya toprakları üzerinde insanlığın binlerce yıllık uzun bir geçmiÅŸi olduÄŸu arkeolojik kanıtlarla sabittir. Ä°lk tarımsal faaliyetler M.Ö. VI. Yüzyılda baÅŸlamış, üç asır sonra Cucuteni medeniyetinin ürettiÄŸi renkli çömlekler görülmeye baÅŸlamıştır. M.Ö. I. Yüzyılda Trakya soylu, Daçyalılar (Daklar veya Daçlar olarak da bilinir) bölgenin baskın unsuru haline geldi. M.S. I. Yüzyılda Decebalus devrinde Daçya altın çağını yaÅŸadı ancak 4 yıllık bir savaÅŸtan sonra 106 yılında Roma imparatoru Trajan bölgeyi Roma hâkimiyeti altına soktu. Roma hâkimiyetinin günümüz Romanya’sında son bulduÄŸu 271 yılında imparatorluk gerisinde kısmi HristiyanlaÅŸmış, Daç-Romanyalıları bıraktı. Bu topluluk Roma usullerine uygun yapılmış köy ve kasabalarda Latince konuÅŸmaktaydı. Daçya yüzyıllar boyunca baÅŸarılı bir ÅŸekilde dalga-dalga gelen istilacıların akınına uÄŸradı. Bu koÅŸullar altında Tuna’nın güneyine veya daÄŸlara sığınan ilk Romanyalılar göç etmek zorunda kaldı. Slav etkisi altında kalan bir kısım topluluk VII. Asırda Vlahlar veya Ulahlar olarak bilinmeye baÅŸlarken ülkeleri Eflak veya Ulahya olarak anıldı. KomÅŸularından bağımsız yaÅŸayan Ulahlar XIII. Asırda MoÄŸol hâkimiyeti girdiler.

​

2 Rumen prensliÄŸi olan Eflak ve BoÄŸdan’ın kurulması Rumen tarihinde önemli bir devri baÅŸlattı. XIII. Yüzyılın sonlarında kurulan bu prensliklerden Eflak 1476’da, BoÄŸdan ise 1513’te Osmanlı’ya tabi oldu. 13 yıl sonra 1003 yılından beri Macar kontrolü altında olan Transilvanya - Erdel de Osmanlı kontrolü altına girdi. Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunun bölgedeki dominasyonu uzun bir müddet devam etti. Ancak bu hâkimiyet ilerleyen asırlarda artmaya baÅŸlayan Rusya ve Avusturya imparatorluklarının etkileriyle bozulmaya baÅŸladı. 1699’da imzalanan Karlofça AntlaÅŸmasıyla birlikte Transilvanya (Banat ve TemeÅŸvar – TimiÈ™oara) hariç Erdel PrensliÄŸi (Transilvanya) Avusturya’ya bırakıldı. 1812’de ise BoÄŸdan’ın doÄŸu parçası olan Besarabya (günümüz Moldova’sını kapsayan bölgeye verilen isim) Ruslar tarafından kontrol altına alındı. Kırım Savaşı sonunda bir kısım Besarabya geri alındıysa da Osmanlı’nın bölgedeki gerileme eÄŸilimi devam etti.

​

1866’da Hohenzollern-Sigmaringen Hanedanlığı’ndan olan I. Carol’den önce tahta geçen, Alexandru Ioan Cuza’nın ilk prensi olduÄŸu; yönetim ÅŸekli Anayasal MonarÅŸi olan Eflak ve BoÄŸdan BirleÅŸik PrensliÄŸi veya Romanya PrensliÄŸi 1859’da kuruldu. 93 Harbi’nde Rusya Çarlığı saflarında Osmanlı’ya karşı savaÅŸan Rumen güçleri, 1878 Berlin AntlaÅŸması ile bağımsızlıklarını kazandılar ayrıca önceden doÄŸrudan Osmanlı kontrolünde olan Dobruca bölgesini de ele geçirdiler ancak Güney Besarabya’yı Rusya’ya bıraktılar. II. Balkan savaşından sonra Bulgaristan’dan Güney Dobruca’yı alan Romanya geniÅŸlemeye devam etse de Rumenlerin yaÅŸadığı toprakların büyük kısmını kontrol etmiyorlardı.

​

Carol’ün 1914’te ölümüyle yönetimi devralan I. Ferdinand, I. Cihan Harbine Ä°ttifak Kuvvetleri safında katıldı. Romanya; Transilvanya’yı Macaristan’dan, Bukavina’yı Avusturya’dan ve Besarabya’yı Rusya’dan almayı baÅŸararak Büyük Romanya olarak anılmaya baÅŸlandı.

​

Ancak II. Dünya Savaşı Romanya’nın önünde büyük bir engel olarak duruyordu. Ekonomik ÅŸartlar kötüleÅŸtikçe iç siyasette aşırılar güç kazandı. Ayrıca savaÅŸtan uzak durmak için ültimatomları kabul eden Romanya kazandığı toprakları büyük ölçüde kaybetmeye baÅŸladı. 19401’de Mihver güçlerinin yanında Ä°ttifak güçlerine karşı savaÅŸa giren Romanya, 1944’te ülkeye giren Sovyet güçleri ile rejim deÄŸiÅŸikliÄŸine giderek Nazi Almanya’sına karşı savaÅŸa girdi. Premier Petru Groza önderliÄŸinde kurulan komünist koalisyon 1945’te ülke yönetimini ele aldı. 1947’de Kral I. Mihai ülkeden sürüldü aynı yıl Romanya Halk Cumhuriyeti deklare edildi. Romanya kaybettiÄŸi topraklardan Transilvanya hariç hiç birini geri alamadı ve günümüzdeki modern sınırlarına kavuÅŸtu. Nikolay ÇavuÅŸesku yönetimindeki Romanya Halk Cumhuriyeti Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliÄŸi’nin güdümünde kalmış bir devlet olarak yoluna devam etti. 1980’lerin başında yiyecek ve enerji kesintilerinden kaynaklı iÅŸ bırakma ve grevler yaÅŸanmaya baÅŸladı. Ayrıca Gorbaçov ile yeniden yapılanma sürecine giren SSCB’nin yolunu izlemeyeceÄŸini duyuran ÇavuÅŸesku, diÄŸer doÄŸu bloku ülkelerinden daha sert bir yol izledi. ÇavuÅŸesku’nun kırsal bölgelerde yeniden yapılanmaya giderek agro-endüstriyel kentler kurmasını içeren ve milyonların ülke içinde yer deÄŸiÅŸtirmesini kapsayan, SistemleÅŸtirme (Rumence Sistematizarea), projesi ayrıca tepkilere neden oldu. Özellikle ülkenin batısında yaÅŸan 2.5 milyon Macar’ın hisleri ile çok kötü vaziyete varmış ekonomik vaziyet halk arasındaki huzursuzluÄŸu epeyce arttırdı. TemeÅŸvar – TimiÈ™oara kentinde yerel Macarların sözcülüÄŸünü yapan Papaz Laszlo Toekes, Rumen gizli polis teÅŸkilatı olan Securitate tarafından sürülmeye çalışındı. Halk sokaklara döküldü protestolara müdahale için birlikler çaÄŸrıldı ve binlerce vatandaÅŸ hayatını yitirdi. Bu sırada Ä°ran’da bir gezide olan ÇavuÅŸesku döndüÄŸünden mitingler düzenledi ve muhaliflerini faÅŸist olarak niteledi. Ancak bu gösteriler de hükümet karşıtı gösterilere dönüÅŸünce karısı Elana’yla kaçmaya çalışan ÇavuÅŸesku 25 Aralık 1989'da yakalandı ve ardından idam edildi.

​

ÇavuÅŸesku sonrası dönemde Romanya sistem deÄŸiÅŸikliÄŸinin getirdiÄŸi zorluklara göÄŸüs germek zorunda kaldı. Enflasyonun %300’ü aÅŸtığı 1990’ların ilk yarısında, Rumenler Avrupa’nın en fakir milletlerinden biri haline geldi. Zaman içerisinde yapılan reformlar sayesinde ekonomi bir nebze toparlandı. Avrupa BirliÄŸine üyelik için giriÅŸimlerde bulunuldu ve demokratikleÅŸme çalışmaları gözlendi. Romanya NATO üyeliÄŸine 2004’te, AB üyeliÄŸine ise 2008’de kabul edilmesiyle en büyük amaçlarından bir kısmına ulaÅŸtı. Günümüzde diÄŸer ex-komünist ülkelerin geçiÅŸ süreçlerinde yaÅŸadıkları sancılar ve izler hala kendini bir nebze belli etse de ülke ekonomik olarak refah kazanmaya devam etmektedir.

Romanya_Tarihi_Bölgeleri.png
Çapa 3

Romanya Beşeri Coğrafyası

​

Romanya 2020 yılı itibariyle yaklaşık 19 milyonluk bir nüfusa sahiptir. 19 milyon Avrupa ÅŸartlarında yüksek sayılabilecek bir rakam olmasına karşın, demografik açıdan Romanya oldukça sıkıntı çeken – veya çekecek olan - ülkelerden biridir. 1990’da Romanya nüfusu 23,5 milyon civarındaydı, nüfusun saÄŸlıklı bir biçimde doÄŸal olarak yenilenmesi için gereken alt limit olan 2,1’in altında uzun süreden beri seyreden kadın başına doÄŸum oranlarının yanı sıra özellikle AB’ye üyeliÄŸinden sonra ivmelenerek artan dış göçler, ülke nüfusunun azalmasına neden olmaktadır. Bu konuda genç nüfusun azalan doÄŸumlara baÄŸlı olarak küçülen payının yanında göç eden kesimin çalışma çağındaki nüfustan oluÅŸması ülke için ek demografik ve ekonomik zorluklar çıkarmaktadır. Bu bakımından ex-Komünist ülkeler ile benzer bir demografik dinamizme sahip Romanya'nın bir çeÅŸit Rus Çaprazı durumu yaÅŸadığı söylenebilir.

Romanya Nüfus.png

​

Romanya nüfusu özellikle düz ve geniÅŸ tarım arazilerine sahip olan Eflak ve BoÄŸdan üzerinde yoÄŸun bir biçimde dağılmıştır. Ayrıca Macaristan hudut bölgesine yakın olan bölgeler ve Transilvanya Platosu da önemli miktarda nüfusa sahiptir. Ülke nüfusunun yaklaşık %55’i ÅŸehirlerde yaÅŸamaktadır ki bu Avrupa ÅŸartlarında düÅŸük bir seviyedir. Yani Romanya’yı hala kırsal hayatını bir nebze korumuÅŸ bir ülke olarak nitelendirebiliriz. En büyük Rumen ÅŸehri 1,8 milyonluk nüfusu ile payitaht BükreÅŸ’dir (BucureÅŸti). Arkeolojik kanıtlar eski bir yerleÅŸim yeri olduÄŸunu gösterse de BükreÅŸ adının yazılı kaynaklarda geçmesi III. Vlad TepeÅŸ (Kazıklı Voyvoda) dönemine denk gelmektedir. Bu dönemde Eflak’ın baÅŸkenti olan TrigoviÅŸte’yi Osmanlılara karşı korumak maksadıyla inÅŸa edilen kale, imparatorluÄŸun kontrolüne girdikten sonra hızla geliÅŸen merkezlerden birisi oldu ve 1659’da baÅŸkent olarak ilan edildi. Åžehir birleÅŸik prenslik döneminde önemli baÅŸarılar elde etti. Ä°lerleyen dönemlerde de planlama çalışmalarıyla ÅŸehre yeni bir görünüm verildi. Komünist yönetim altında ÅŸehir büyümeye dönem etti ve bloklardan oluÅŸan yeni yerleÅŸim yerleri inÅŸa edildi, bu dönemde nüfus 2 milyona ulaÅŸmıştı. Ülkenin kuzeydoÄŸusunda Moldava-Romanya sınırı oluÅŸturan, Prut nehrine oldukça yakın bir alanda kurulu olan YaÅŸ (IaÈ™i), 318 binlik nüfusu ile en büyük ikinci Rumen ÅŸehridir. KaloÅŸvar (Cluj-Napoca), Transilvanya’nın en büyük ÅŸehri 316 binlik nüfusu ile bir zamanlar sahip olduÄŸu ikiciliÄŸi YaÅŸ’a kaptırmıştır. Banat bölgesinin merkezi olan TemeÅŸvar (TimiÈ™oara) 315 binlik nüfusuyla KaloÅŸvar ve YaÅŸ’ın ardından ülkenin en büyük 4. ÅŸehridir. Bu ÅŸehirlerden sonra Batı Eflak’ta bulunan Krayova (Craiova), 304 binlik nüfusu ile ülkenin en büyük 5. ÅŸehridir.

KAYNAKLAR

​​

  1. nationalgeographic, (2011). 10 Ekim 2019 tarihinde https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/fog/ adresinden edinilmiÅŸtir.

  2. Jesa, T., (2011). 09 Ekim 2019 tarihinde https://www.universetoday.com/85349/how-does-fog-form/ adresinden edinilmiÅŸtir.

  3. Benjamin-Elisha, S., (2018). 12 Ekim 2019 tarihinde https://www.worldatlas.com/articles/how-is-fog-formed.html adresinden edinilmiÅŸtir.

  4. Erdman, J., (2013). 10 Ekim 2019 tarihinde https://weather.com/science/news/how-does-fog-form-20131010 adresinden edinilmiÅŸtir.

  5. Briney, A., (2019). 11 Ekim 2019 tarihinde https://www.thoughtco.com/overview-of-fog-1435830 adresinden edinilmiÅŸtir.

  6. Deziel, C., (2017). 10 Ekim 2019 tarihinde https://sciencing.com/fog-form-4564176.html adresinden edinilmiÅŸtir.

  7. weather.gov, (2019). 10 Ekim 2019 tarihinde https://www.weather.gov/lmk/fog_tutorial adresinden edinilmiÅŸtir.

  8. britannica, (2019). 11 Ekim 2019 tarihinde https://www.britannica.com/science/fog adresinden edinilmiÅŸtir.

  9. metoffice.gov, (2019). 10 Ekim 2019 tarihinde https://www.metoffice.gov.uk/weather/learn-about/weather/types-of-weather/fog/types-of-fog adresinden edinilmiÅŸtir.

  10. britannica, (2019). 11 Ekim 2019 tarihinde https://www.britannica.com/science/smog adresinden edinilmiÅŸtir.

  11. nationalgeographic, (2011). 14 Ekim 2019 tarihinde https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/smog/​ adresinden edinilmiÅŸtir.

  12. Craig, D. (2018). Hava Kitabı. (Çev: I. Derya). (1. Baskı). Ä°stanbul: Maya Kitap.

  13. Wootten, G. (2012). Waterloo 1815. (Çev: M. Okan DoÄŸan). (1. Baskı). Ä°stanbul: Türkiye Ä°ÅŸ Bankası Kültür Yayınları.

​

​

Notlar

 

[1] Sisler yalnızca sıvı haldeki su damlacıkları deÄŸildir, onlar ayrıca katılaşıp küçük buz taneciklerine de dönüÅŸebilir ki bu durumda görüÅŸ mesafesi iyiden iyiye azalır. 0°C’nin altında küçük su damlacıkları oldukça soÄŸur ancak eÄŸer sıcaklık -10°C’den yüksekse sadece çok küçük su parçacıkları donar. Sıcaklık düÅŸtükçe donan parçacık sayısı artar -35°C ile -40°C altındaki sıcaklıklarda sis tamamen donmuÅŸ su kristallerinden oluÅŸur.

​

[2] EÄŸer görüÅŸ mesafesi 1 km’den az bir mesafeye inmiÅŸse sis ifadesi kullanılırken, deÄŸer 1 km’nin üzerinde ise pus terimi kullanılır.

​

[3] Belçika’da kabaca Bürüksel ÅŸehrinin güney istikametinde yer alan bir idari birimdir.

​

[4] Welington Dükü MareÅŸal Arthur Wellesley (1769-1852) Waterloo savaşında Ä°ngiliz-Hollanda kuvvetlerinin kumandanı.

​

[5] Smog, bahsedildiÄŸi üzere Ä°ngilizce Smoke ve Fog kelimelerinin birleÅŸtirilmesiyle – muhtemelen 1905’te – Ä°ngiliz ÅŸehirlerinin kirli havasını tasvir etmek için oluÅŸturulmuÅŸtur. Pek çok dilde Bu kelime aynen kullanılsa da Yunanca ve Ä°rlandaca gibi kimi diller kendi varyasyonuna sahiptir. Türkçe’de daha çok “dumanlı sis” olarak kullanılan terim yerine daha kısa ve tek bir kelime ifade edilebilen “dumsis” kelimesi yazımızda kullanılmıştır. Ä°ngilizce’deki Smog kelimesinin üretilmesindeki gibi Duman+Sis kelimeleri birleÅŸtirilerek tek bir kelime üretilmiÅŸtir.

bottom of page