AKADEMİK COĞRAFYA

​

SSCB’nin son yıllarında Sovyetler Birliği’nin yaşadığı sosyo-politik ve ekonomik sorunların yanına birliğin özellikle batısında meydana gelen yaşam tarzı değişiminin birleşmesi nüfus eğiliminde pek çok değişikliği beraberinde getirdi.

​

SSCB’nin son yıllarında artan siyasi krizler halk üzerinde olumsuz etkiler yaptı. Çünkü artık yiyecek bulma konusu bile fakir halk arasında korkulan bir durum olmaya başlamış, bazı tüketim mallarının raflara konamaması normalleşmişti. Bir zamanlar ileri sayılabilecek sağlık hizmetleri malzeme yetersizliğinden dolayı gerilemişti, ayrıca temel ilaçların bile bulunmasının zorlaştığı bir ortam mevcuttu.

​

Daha önce hiç olmadığı kadar yaygınlaşan alkolizmin özellikle yetişkin erkek nüfustaki ortalama beklenen yaşam süresini ciddi biçimde azaltmaya başladı, ayrıca alkolizmin aile yapısı üzerindeki olumsuz etkisi de doğum oranlarını olumsuz yönde etkiledi. Andropov ve Gorbaçov gibi liderler alkolizmin getirdiği sorunların farkına varan nüfus bilimcilerin raporlarından hareketle, alkolizme savaş açtılar. Yöneticiler alkolizmin önünü almak için her ne kadar yasalar çıkarsa da (karaborsaya düşen) alkol tüketimiyle baş edemediler, ayrıca kaçak içkilerden zehirlenmelerin artışı bu yasların uygulamadan yavaşça silinmesine neden oldu. Sağlık hizmetlerinin kötüye gidişi ve alkolizm sonucu olarak Rusya, SSCB’nin kurulmasıyla 1960’lı yıllara kadar başarıyla artmasına rağmen günümüzde dahi gelişmiş ülkeler içinde erkeklerde en düşük beklenen yaşam süresine ve kadın-erkek yaşam süresi beklentisinde en yüksek farka sahip ülkedir.

​

Bahsedilen diğer sebeplerle birlikte ölüm oranları her geçen yıl artarak 1992’de, doğum oranları ile eşitlendi ve (2013-2015 seneleri hariç) doğum oranlarının üzerinde bir seyir gösterdi. Aslında bu Rusya’da görülen ilk doğal nüfus azalması değildir, ancak modern Rusya’daki ilk barış zamanı nüfus azalmasıdır.

​

1992’den bu yana doğum oranlarının üzerinde olan ölüm oranları 2000’li yıllardan itibaren bir nebze azalmıştır. Yine 2000’li yıllardan bu yana çok küçük miktarda da olsa artan doğum oranları sayesinde 2013’te doğal nüfus artışı pozitif yönde olmuştur. Bu durumda Rus çaprazının, - yine grafiklerde yaptığı şekilden dolayı - “Rus Altıgenine” dönüştüğü söylenmiş ancak pozitif yönlü nüfus değişimi yalnızca üç yıl sürmüş tekrar negatif yöne dönmüştür. Rusya Federasyonu devlet başkanı Vladimir Putin 6 Mayıs 2006’da parlamentoda yaptığı konuşmada bu konuyu “Çağdaş Rusya'nın en akut sorunu” olarak tanımlamıştır. Aslında 20. Yüzyılın başında Rusya’daki doğum oranları Batı Avrupa’daki ülkelere kıyasla yüksek bir seviyedeydi, ancak günümüzde oldukça düşük bir seviyededir. Öyle ki 1920’lerde kadın başına düşen çocuk sayısı 7,5’tan 1994’te 1,4’e düşmüştür. Yine de son yıllarda, Rusya’da kadınların evlenme ve ilk çocuk sahibi olma yılında bir düşüş gözlenmiştir ki bu durum onu Batı Avrupa’daki devletlerin nüfus yapısından ayıran bir durumdur. Ayrıca kürtaj yaptırma oranının da artışı doğal nüfus artış hızını olumsuz yönde etkilemiştir. Son yıllardaki düşüşün en büyük sebeplerinden biri de kuşkusuz “Rusya nüfus piramidindeki bir sonraki akis veya ekodur”.

​

Rusya nüfus piramidindeki akisler veya ekolar

​

Nüfus piramidindeki şekilsel bozukluklar – yani ani girinti çıkıntılar – nüfusu etkilemiş büyük olaylara karşılık gelmektedir. Rusya nüfusunu büyük ölçüde etkilemiş olaylar olan Rus İç Savaşı ve II. Dünya Savaşı’nın nüfus üzerindeki etkileri hala sürmektedir. Şekil II de görülebileceği gibi piramidin II. Dünya Savaşı’nın yaşandığı yıllara denk gelen kısımda kadın sayısı erkek sayısından oldukça fazladır. Bu durum II. Dünya Savaşı’nda ölen Sovyet askerlerinden kaynaklanan bir durumdur.  Ayrıca bu yıllarda piramidin içeri doğru ani bir kıvrım yaptığı görülür. Sovyetler Birliği’nin üyesi olan RSFSC’nin[2] 1941 yılı nüfusunun yaklaşık %12.3’ü yani 13,6 milyon kişi hayatını kaybetmiştir. Nüfus piramidindeki akisler böylesine nüfus yapısını etkilemiş olayların düzenli aralıklarla olan etkileridir.