Neden En Uzun Nehri Bilmiyoruz?
Yazar: Yusuf Mert ÜSTÜN
Editör: Muhammet ALAN
Yayımlanma Tarihi: 28.11.2021
Anahtar Kelimeler
# Dünya'nın en uzun nehri
# Nil nehri
# Amazon
​
Dünya'nın en uzun nehri hangisidir?​
​
“Dünya’nın en uzun nehri hangisidir?” gibi sorular bir coÄŸrafyacı olmama raÄŸmen beni oldukça geriyor. Burada problem benim bu sorunun cevabını bilmiyor oluÅŸum deÄŸil, sorunun bilimsel olarak cevaplanmasının imkânsız oluÅŸudur. Çünkü coÄŸrafya bilimi her ne kadar kulaÄŸa ilginç gelse de yeryüzü üzerindeki en uzun nehrin hangisi olduÄŸunu tespit edecek bir yapıda deÄŸildir. Bu yüzden böyle basit ve oldukça sıradan bir soruya verilecek cevapların hepsi yanlış olacaktır.
​
Bu noktada yazdıklarımın manasız olduÄŸunu düÅŸünerek, internete girmek veya ansiklopedi karıştırmak suretiyle hızlıca sonuca ulaÅŸabileceÄŸinizi düÅŸünebilirsiniz. Ben de bu noktada bize yol gösterecek rastgele kaynakları listelemeyi uygun buldum. ÖrneÄŸin Prof. Dr. Ramazan Özey, 2012 basımlı “DoÄŸal Bölgeler CoÄŸrafyası” adlı kitabının 134’üncü sayfasında, Mississippi nehrinin 6730 km ile yeryüzündeki en uzun nehir olduÄŸunu yazarken, baÅŸka bir kaynak olan MEMO Larausse ansiklopedisinde Amazon 7000 km ile en uzun akarsu olarak belirtilmiÅŸtir. Amerika BirleÅŸik Devletleri’nin saygın coÄŸrafya kurumu olan USGS’e göre ise 6650 km ile Nil nehrinin en uzun nehir olduÄŸunu belirtmiÅŸtir. Türkçe Wikipedi 6992 km ile Amazon nehrinin en uzun nehir olduÄŸunu ileri sürerken, Guinness Rekorlar Kitabı 6695 km’lik Nil nehrinin en uzun nehir olduÄŸunu iddia etmiÅŸtir. National Geographic’te John Roach tarafından 2007’de yayınlanan bir yazıda ise Brezilyalı bilim insanlarının Amazon nehrinin en uzun nehir olduÄŸu hakkındaki iddialarından bahsetmiÅŸtir.
​
Kaynaklar çok daha uzatılabilir. Ancak hemen hemen bütün kaynaklar farklı sayılar ve farklı isimler (Nil, Mississippi veya Nil) vermektedir. Kimi kaynaklar ise bu durumun farkına vararak kimi ÅŸerhler düÅŸmüÅŸlerdir. ÖrneÄŸin Amerikan Milli Parklar Servisi’ne göre “Bazıları, Missouri ve Ohio Nehirlerinin uzunluÄŸunu Mississippi'nin ana koluna ekleyerek, dünyanın en uzun nehir sistemi olarak tanımlar.” Bu cümledeki “bazıları” kelimesi oldukça önemlidir. Zira resmi bir devlet kurumu bile bu iddiada bulunurken ÅŸerh düÅŸmeyi tercih etmiÅŸtir. Britannica’da benzer bir ÅŸekilde kolların eklendiÄŸi takdirde Mississippi'nin en uzun 4’üncü nehir olduÄŸunu belirtmiÅŸtir.
​
Peki çeÅŸitli bilim insanları ve kurumlar neden dünya üzerindeki en uzun nehrin hangisi olduÄŸunu bulmak gibi basit bir konuda farklı sonuçlara ulaÅŸmıştır? Yoksa uygarlığımızın ürettiÄŸi bilim düÅŸündüÄŸümüzden çok daha geri mi kalmış durumda? Cevap özünde HAYIR. Ancak bu duruma neden olan baÅŸlıca durumları belirtmekte fayda var.
​
Öncelikle bir nehrin uzunluÄŸu sorulduÄŸunda neyi kastettiÄŸimize açıklık getirelim. EÄŸer kaynak noktasıyla Ağız noktası arasındaki kuÅŸ uçumu uzaklık hesaba katılacaksa hızlıca sonuca ulaşılabilir.
​
(ı) Khobistsqali Nehri ve (II) Gökırmak
Yukarıda görülen örnekte I ve II numaralı ÅŸekillerin uzunluklarının hemen hemen aynı olduÄŸu görülebiliyor. Peki bu kabul edilebilir bir sonuç mu? Pek çoÄŸumuz için oldukça manasız bir sonuç çünkü II numaralı nehir çok daha kıvrımlı, bu yüzden I numaralı nehirden aslında çok daha uzun. Daha manalı bir sonuca ulaÅŸmak için izlenen yolu kuÅŸ uçumu mesafeye tercih etmek gerektiÄŸi sonucuna ulaÅŸabiliriz. Ancak burada yeni bir problem ortaya çıkıyor. Bir akarsuyun aÄŸzı veya kaynağı nerededir?
(ı) Volga Nehri ve (II) Don Nehri Ağızları
​
Bin yıllarca kaynağı merak edilen yüzlerce kâÅŸifi kendine çeken, esrarengiz, çölün ortasında bereketli topraklar oluÅŸturan ve bir medeniyetin doÄŸuÅŸunu mümkün kılan Nil nehri. Kaynağının neresi olduÄŸu konusunda 2021 yılında bile tartışmalara neden oluyor.
​
Nil deltasından baÅŸlayarak kaynaÄŸa doÄŸru ilerleyelim. Öncelikle Nil deltasından nehrin ikiye (Mavi ve Beyaz Nil) bölündüÄŸü noktaya kadar 2800 km’lik bir mesafe vardır. Bu noktada kaynaÄŸa olan yolculuÄŸumuzda Nil sularının %90’ının geldiÄŸi Mavi Nil yerine daha uzun olan Beyaz Nil’i seçtiÄŸimizi varsayarsak Victoria gölüne ulaşırız. Bu noktada her ÅŸey netleÅŸmiÅŸ gözüküyor. Nil kaynağını Victoria’dan alıyor. Ancak gölün nehirle buluÅŸtuÄŸu nokta mı kaynak kabul edilmeli yoksa gölün ortası mı ya da gölün en uzak kıyısı mı? Açıkçası tercihimiz yine nesnelden çok, öznel olacaktır. Ancak henüz kaynaÄŸa ulaÅŸmış olmayabiliriz. Bazıları Victoria’nın Nil’in kaynağı olduÄŸu ancak göle kaynaklık eden nehirlerin de Nil nehrinin bir parçası olduÄŸunu ileri sürmektedir. Bu noktada da Kagera nehrini Nil’in baÅŸlangıcı olarak kabul edebiliriz. Artık sonuca ulaÅŸtığımızı düÅŸünebilirsiniz, ancak yanılıyorsunuz. Çünkü Nil’Ä°n bir kolu olan Beyaz Nil’in kaynağını aldığı Victoria gölüne dökülen Kagera nehrinin de Nuvyironza adlı bir kolu var. Bu noktadan sonra akarsuyu takip etmek oldukça zor bir hal alıyor. Ancak toplam 6853 km’lik bir mesafe izlediÄŸimiz söylenebilir. Ama bu seyahat öznel tercihler üstüne geliÅŸti ve herkes tarafından kabul edilmek zorunda deÄŸil.
​
Yukarı da gördüÄŸünüz örneklerde çeÅŸitli akarsuların ağız kısımları yer almaktadır. Genellikle pek çok parçaya bölünen bu akarsuların hangi kolunun denize kavuÅŸtuÄŸu nokta ağız kabul edilmelidir? Açıkçası uygun bir bilimsel cevap vermek oldukça zor. En uzun olan kol mu, en geniÅŸ olan mı ya da en çok su taşıyan mı seçilmelidir. Hangisi seçilirse seçilsin muhtemelen öznel bir tercih olacaktır.
Afrika Hidrografya Haritası
Mississippi nehrini ele alacak olursak durum daha da farklı bir hal alıyor. Öncelikle hangi noktayı ağız kabul ederseniz edin Mississippi nehrinin bir kolu olan Missouri, Mississippi nehrinden uzun oluyor. Bunun sebebi doÄŸudan gelen Avrupalı kaÅŸiflerin nehrin daha uzun kolunu keÅŸfetmeden Mississippi’ye adını vermeleridir. Nehrin daha uzun olan Missouri kolu ilerleyen dönemde keÅŸfedildiÄŸinde, Mississippi denen nehrin isminde deÄŸiÅŸiklik yapılmadı. Bu yüzden nehrin kolu nehrin kendisinden uzun bir hal aldı ki bu oldukça sıra dışı bir durum.
​
Benzer durumları Amazon için de yazmak pekala mümkün ancak tekrara düÅŸmemek adına daha fazla uzatmayacağım.
Bir akarsuyun uzunluÄŸunu belirlemede bir sonraki problemimiz ise akarsuların kendisidir. AÅŸağıdaki görselde de görülebileceÄŸi üzere akarsular sürekli hareket ve deÄŸiÅŸim halindedir. Bu yüzden uzunları sürekli deÄŸiÅŸebilir. Bu yüzden sürekli gözlem yapılmalı ve sayılar güncellenmelidir.
Nehir Yatağının Zamanla Değişimi
Bir nehrin ne kadar su taşıdığı, geniÅŸliÄŸi, rejimi vb. özelliklerini tespit edebilirken uzunluk konusunda bu kadar zorlanmamızda “Dünya’nın en uzun nehri hangisidir?” gibi sorulan coÄŸrafya biliminin temel yapısına uymayan sorular olduÄŸu gerçeÄŸi yatmaktadır. CoÄŸrafya mekanı anlamaya yönelikliktir. Ve doÄŸal mekanlar çoÄŸu zaman bizim istediÄŸimiz kesin sınırları vermezler. DoÄŸanın kimi noktalarında fluluk bulunmaktadır. Bu fluluk doÄŸanın kendisinden deÄŸil, bizim onu anlama ÅŸeklimizden ileri gelmektedir. Biz doÄŸada kesin baÅŸlangıç ve bitiÅŸ noktaları görmek isteriz ve onlar çoÄŸu zaman orada bulunmaktadır. Bu yüzden biz bazı noktaları nirengi kabul edip anlam yükleriz. Ancak bu anlam nehir uzunluklarında olduÄŸu gibi öznel olabilir ve kiÅŸiden kiÅŸiye deÄŸiÅŸebilir. Tabi bu durum Meriç nehrinin Nil’den veya Amazon’dan uzun olduÄŸunu iddia edebileceÄŸimiz anlamına gelmiyor. Fluluk o boyutlar da deÄŸil.
KAYNAKLAR
​
-
Britannica, https://www.britannica.com/place/Mississippi-River
-
National Park Service, https://www.nps.gov/miss/riverfacts.htm
-
Library of Congres, https://blogs.loc.gov/maps/2018/10/extremities-of-the-earth-the-longest-river-part-1/
-
Roach, J. (2007). https://www.nationalgeographic.com/science/article/amazon-longer-than-nile-river
-
Guiness Rekorlar Kitabı, https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/longest-river/?fb_comment_id=916212265063572_1606648566019935
-
Wikipedia, https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnyan%C4%B1n_en_uzun_nehirleri
-
Özey, R. (2012). DoÄŸal Bölgeler CoÄŸrafyası, Ä°stanbul: Aktif Yayınları
-
Memo Larousse Cilt 1
