AKADEMİK COĞRAFYA

Kıtalar

​

Öncelikle kıta teriminin ne anlama geldiğine göz atalım. Cambridge sözlüğüne göre kıtalar, denizler tarafından sarılmış büyük kara parçaları olarak tanımlanmıştır. Bu genel tanım kıtaları doğal bir olgu olarak düşünmemize neden oluyor ve doğal bir olgu olarak zihinde tanımlanan kıtalar yer kabuğunu oluşturan levhalarla karıştırılıyor. Bu durum yanlışlık içerse de başta isimler ve lokasyonlar olmak üzere pek çok ortak yanları olan levhalar ve kıtaların bir birine karıştırılması bir nebze anlaşılır sayılabilir. Ancak kıtalar levhalardan farklı olarak insan zihininden bağımsız var olan bir olgu değildir. İnsanın yeryüzünü anlamlandırmaya çalışmasıyla ortaya çıkmışlardır. Bu yüzden kıtaların doğal bir olgudan çok, flu bir tanımdan oluşan beşeri bir sınıflandırma yöntemi olması bir takım belirsiz alanlar bırakmıyor değildir.

​

Örneğin kaç kıta olduğu gibi görece basit bir soruyu ele alalım. Lisede coğrafya eğitimi alan herkesin hızlıca 7 demesi gayet olasıdır. Bu kıtalar; Avrupa, Asya, Afrika, Okyanusya, Antarktika, Kuzey Amerika ve Güney Amerika’dır. Ancak kıtaların sözlük tanımı olan “denizler tarafından sarılmış büyük kara parçaları” kimi kıtaları birbirinden ayırmayı zorlaştırmaktadır. Bu durumda Kuzey ve Güney Amerika’yı birbirinden ayıran (İnsan yapımı Panama Kanalı’nı saymazsak) bir su parçası bulunmamaktadır. Bu iki kıta Amerika kıtası olarak pek tabi tek bir parça sayılabilir. Avrupa ve Asya arasında da bir su kütlesi bulunmamaktadır. Bu durumda iki ayrı kıta yerine Avrasya kıtasından söz edebiliriz. Ancak Avrasya da tamamen etrafı denizlerle çevrili bir kara parçası değildir. Nitekim (İnsan yapımı Süveyş Kanalı’nı saymazsak) Afrika ile Avrasya’yı birbirinden ayıran bir su kütlesi bulunmamaktadır. Bu durumda Afrika, Asya ve Avrupa, Afro-Avrasya olarak bilinen tek bir kıta olarak sayılabilmektedir. Ayrıca normal şartlarda Okyanusya’nın bir parçası kabul ettiğimiz Yeni Zellanda’nın Zelandiya adlı ayrı bir kıta olduğunu söyleyenler bile bulunmaktadır.

​

Bir diğer problem ise kıta sınırlardır. Kıta kavramı insanın doğayı anlamlandırma çabasının bir ürünü olduğundan herkes tarafından kabul edilen sınırlar bulunmamaktadır. Örneğin Asya ve Avrupa arasındaki sınır konusunda tam bir mutabakat bulunmamaktadır. Günümüzde yaygın biçimde kabul edilen sınır hattı Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçerek Karadeniz’e ulaşır. Ardından sınır, Kafkaslar boyunca dağ zirvelerinden Hazar’a ulaşır. Sınırın geri kalanı Ural nehri ve Ural dağlarının zirvelerini takip ederek Kuzey Buz Denizi kıyılarında son bulur. Çoğunlukla kabul gören bu sınır kimi coğrafyacılar tarafından farklı gösterilebilmektedir. Örneğin Prof. Dr. Ramazan Özey bu sınırın Maniç çukurluğundan geçtiğini yazmaktadır. Herkes tarafından kabul gören bir sınır oluşturulmuş olsa bile zaman içerisinde değişim olması pek mümkündür. Örneğin Aneksimender (Anaximandros) bilinen üç kıtayı gösterdiği Dünya haritasında Asya ve Avrupa kıtasını Gürcistan’da bulunan Rioni (Phasis) nehri ile ayırmıştır. Bu nehir günümüzde sınır kabul edilme özelliğini kaybetmiştir. Öte yandan Okyanusya ve Asya sınırının tamamen ülke sınırına paralel şekilde tüm doğal şekillerden bağımsız çizildiği Yeni Gine adası örneğinde olduğu gibi politik etmenler de oldukça önemlidir.